Home » 2017 » december

Maandelijkse archieven: december 2017

Sint Nicolaas

DE DICTATUUR VAN HET RELATIVISME, 16 december 2017

Eerwaarde Antoine Bodar, priester en kunsthistoricus, auteur van tientallen boeken en woordvoerder in de media van het katholicisme in Nederland, gaf op 8 december tijdens zijn Huizinga lezing in de Leidse Pieterskerk een weinig vleiend beeld van wat tegenwoordig doorgaat voor “cultuur”. In zijn lezing Leven alsof God bestaat haalde hij uit naar het atheïstisch humanisme en de arrogantie van de wetenschap. In het huidige opinieklimaat heerst, voor zover het aan de denkende elite ligt, het relativisme.  De vraag naar de waarheid, die Pilatus aan Christus stelde, is vandaag nog even actueel als toen. Waarheid is in onze postmoderne tijd afhankelijk van iedere waarnemer afzonderlijk. En ook de moraal, de deugdenleer, heeft geen wortel meer in de Tien Geboden. De vraag is dan: wat bindt ons nog?

Psychologen en filosofen zijn nog wel bereid om het Geloof nuttig te vinden voor onze veiligheid en geborgenheid, maar dat voldoet niet. Het Geloof is in eerste instantie een uitvloeisel van Gods Openbaring, via de Heilige Geest in de Kerk. Bodar verwijst naar zijn boeken Romeinse Brieven en Uit de eeuwige stad in verband met het onderwerp dat hij aan de orde stelt. Daarbij baseert hij zich op gedachten van paus Benedictus XVI. Deze paus waarschuwt tegen de verlokkingen van het relativisme, en de daarmee samenhangende cultus van het eigen ik. Het ware humanisme is in Gods Zoon, in wie waarheid en liefde met elkaar zijn verbonden. Het relativisme is alleen in schijn bescheiden, maar komt in werkelijkheid neer op onverschilligheid. De vraag naar de waarheid – constateert de theoloog en bisschop Joseph Ratzinger, later paus  – wordt niet meer gesteld. De filosofen hebben het zoeken opgegeven. De filosofie is wetenschap geworden, en wetenschap erkent alleen wat wij met onze zintuigen kunnen waarnemen.

Paus Johannes Paulus II maakte in zijn encycliek Fides et Ratio duidelijk dat  Geloof en Rede niet kunnen zonder elkaar. De academische wijsbegeerte omvat hoogstens kennisleer, logica, zijnsleer en toepassing op een bepaald vak, geschiedenis bijvoorbeeld. Wat echter aan de orde zou moeten komen zijn de levensvragen en de groei naar wijsheid. De vraag naar de waarheid is daarbij cruciaal. Wat we echter zien, is dat men die vraag irrelevant vindt, want anti-democratisch. Alsof waarheid zou afhangen van de meerderheid. En zo heeft men een moraal die afhangt van louter afspraken, en die dus verandert met de tijd, zoals de mode verandert. Ten aanzien van abortus bijvoorbeeld, heeft men het over de hoeveelheid maanden bij de zwangerschap. De leer van de Kerk is glashelder: al bij de bevruchting is het nieuwe leven gegeven, dus abortus is een schending van de natuur.

Zonder God verziekt alles. De waarheid geneest, want ze is de werkelijkheid van God. En de Kerk heeft tot taak de mens in contact te brengen met Hem. Helaas heeft de Kerk veel van haar geloofwaardigheid verloren. Het kwaad is in haar binnengedrongen. In een gesprek dat Antoine Bodar een tijd geleden had met de Belgische kardinaal Danneels hoorde hij bemoedigende woorden over de populariteit van new age, waarin deze kerkvorst de behoefte aan iets hogers bespeurde; en daaruit zou men dan de conclusie mogen trekken dat mensen op zoek zijn, om misschien nog eens bij de Kerk terecht te komen. Maar ja, Chesterton zei al: wie niet in God geloven, gaan in alles geloven. Dus esoterie heeft dus meer te maken met bijgeloof dan met de waarheid van Jezus Christus.

Het Geloof wil door de Rede worden begrepen. En dat betekent dat de Kerk het verstand erbij moet betrekken, en daarin zit een belangrijk verschil met het protestantisme. Smaken mogen verschillen, maar over de waarheid valt niet te twisten. De wetenschap stelt tegenwoordig vast dat wij ons “brein” zijn. Maar wat lost dat op?

Joseph Ratzinger, paus Benedictus, stelde in zijn Regensburger Rede van 2006 dat het christendom gelooft in een redelijke God, of ook: dat God niet handelt in strijd met het verstand. Het Woord dat God is handelt niet naar willekeur. Paus Johannes Paulus II verwijt de filosofie onvoldoende haar eigen roeping te volgen. Theologie kan niet zonder filosofie, en vice versa. Maar wat we zien, is dat de theologie in Academia thans “godsdienstwetenschap” heet; en een  godsdienstwetenschapper hoeft niet te geloven, het is zelfs beter als hij niet gelooft want anders zou zijn wetenschappelijke status in het gedrang komen. Maar wetenschappers kunnen niet zonder een uitgangspunt op grond waarvan de waarheidsvinding plaats vindt. Alle denken gaat uit van intuïtie. En ook de gewaarwording hoort tot het denkvermogen.

Paus Benedictus ziet drie actuele taken voor de filosofie: het toenemen in wijsheid, het zoeken van kennis en de metafysische draagwijdte. Hij betreurt de ont-hellenisering, want juist in die eerste eeuwen kreeg de theologie haar beslag, haar ontwikkeling onder invloed van het Griekse denken. Nu zijn er die deze ontwikkeling afdoen als een vorm van inculturatie, en dan zou je met even veel recht latere vormen van inculturatie kunnen billijken. In Afrika, bijvoorbeeld, dansen ze tijdens de H. Mis. Maar dat is toch wel wat anders.

Paus Benedictus zet de zogeheten historisch-kritische methode met betrekking tot de Bijbel op zijn plaats. Wij moeten de traditie respecteren. Het protestantse “sola scriptura” is ontoereikend. God is groter dan het Boek. Protestanten mogen veel van de Bijbel weten, en er links en rechts uit kunnen citeren, maar het gaat om de samenhang. Zo heeft bijvoorbeeld de geboorte van Johannes de Doper uit de onvruchtbare Elisabet een band met de onvruchtbare Hanna uit Oude Testament, uit wie de profeet Samuel werd geboren.

Het Woord dat God is, de Logos, werkt conform de logica, beklemtoont paus Benedictus. Anders dan in de islam.

de voorzitter

P.S. Antoine Bodar gaf in de jaren negentig 3 lezingen voor de Sint Nicolaas Academie over “Priesterbeleving in deze tijd” (1993), “De roeping van de leek” (1994) en “Het mysterie van het geloof” (1995)