Home » 2018 » september

Maandelijkse archieven: september 2018

Sint Nicolaas

DE IDENTITEIT VAN EUROPA, toen en nu

SINT NICOLAAS ACADEMIE 15 SEPTEMBER 2018

Robert Lemm, voorzitter van Academie, vat in het kort samen hoe het christendom vanaf de vroege Middeleeuwen die identiteit bepaalde qua cultuur en beschaving. De meeste vruchten daarvan vinden we tegenwoordig, met het oog op de Mensenrechten, vanzelfsprekend. En dat komt doordat we ons nauwelijks nog kunnen voorstellen hoe het er aan toeging in de Oudheid en in die delen van de wereld die nog niet door de missie waren aangeraakt. Tegenwoordig echter, zien we hoe historici en opiniemakers niet meer willen weten hoe diep de verzachtende invloed op de menselijke verhoudingen dankzij het christendom tot in de haarvaten van de samenleving was doorgedrongen. Integendeel. Het is bon ton om de Middeleeuwen aan de schandpaal te nagelen vanwege zulke zaken als de kruistochten, de inquisitie, de vernietiging van exotische beschavingen en nog veel meer onheil. Zo is er mettertijd een `zwartboek´ ontstaan dat tot in onze dagen de meeste hoger opgeleiden beamen.

En zo hebben die hoger opgeleiden veeleer een boodschap aan de Verlichting, aan de cultuur van de Rede, de Tolerantie, de gelijkheid van alle godsdiensten. De Kerk en de Monarchie moesten het ontgelden, en na de Franse Revolutie van 1789 zien we de opkomst van de burgerij en de ideologie van het liberalisme. Het geloof in de Vooruitgang breekt baan, gepaard aan de gelijkheid van alle mensen voor de wet, het algemeen kiesrecht – alsof iedere kiezer even oordeelkundig was. Halverwege de negentiende eeuw laten het socialisme en het conservatisme zich gelden. Het eerste gaat, net als het liberalisme, uit van de natuurlijke goedheid van de mens; het tweede, haakt aan bij het christelijke idee dat de mens ook voor het kwade kan kiezen, reden waarom de samenleving een bestuur nodig waar een sterk moreel gezag vanuit gaat. De katholieke Kerk komt pas tegen het eind van de eeuw de arbeiders tegemoet met de encycliek De rerum novarum (1891). Het christendom is dan al niet meer bepalend voor de identiteit van Europa. Andere godsdiensten zijn even waardevol, of ze spelen überhaupt geen rol. Cultuur, ooit een uitvloeisel van het christendom, wordt zelf een godsdienst. Op zondag zijn de kerken leeg, terwijl de concertzalen en de musea vol zijn.

Vooruitgang, of achteruitgang? Dat is de kwestie. Huizinga geeft als antwoord dat de vooruitgang alleen de technische en materiële kanten betreft. De geest heeft daarmee geen gelijke tred gehouden. We weten over de mens en de levensvragen die de mens bezighouden niet meer dan wat ze in de oudste tijd wisten. De wetenschap, waar de vooruitgangsapostelen zo’n hoge pet van op hebben, betreft louter het fysieke. De relatie tussen natuur en bovennatuur is verdwenen.Wat ooit de hemel heette, heet nu de ruimte. Tijd is niet meer de tegenpool van eeuwigheid. Oswald Spengler betoogt in zijn cruciale profetie genaamd De ondergang van het Avondland (1917) dat een rusteloze ruimtehonger het zielenleven heeft verdrongen. Wij leven bovendien onder de Dictatuur van het Geld. De wet van vraag en aanbod bepaalt wat waar, goed en schoon is. Het academisch onderzoek aan die staatsinstellingen die we universiteiten noemen, is een kwestie geworden van wegen, tellen en meten. De statistiek regeert.

In zijn boek Understanding Europe (1960) komt historicus Cristopher Dawson tot de conclusie dat het christendom als sociale factor is uitgespeeld. ‘De crisis in de westerse beschaving is niet van politieke, noch van economische aard, maar van puur geestelijke aard.’ Na het geestelijk geweten, is ook het redelijk geweten verdwenen, wat wijst op terugval in het heidendom. Het morele verval (abortus, euthanasie, homo-huwelijk, gendertheorie) wijst op een afname van vitaliteit. Dat laatste is kenmerkend voor een tijd waarin volken van buiten naar binnen komen, zoals de Germanen het Romeinse Rijk binnenkwamen, of zoals Osmanen Het Byzantijnse Rijk veroverden. In 1571 en 1683 konden de katholieke monarchieën de Turkse invasie stoppen. De immigratiegolf die West Europa in onze tijd overspoelt stuit niet meer op de weerbaarheid van toen. Behalve de materiële welvaart valt er niets meer te verdedigen. De islam komt omdat het christendom is verdwenen. Wat begon met de Verlichting bleek een Godsverduistering te zijn.

Maar de mens is niet alleen een sociaal wezen, hij is ook een individu met een eigen bestemming. Voor de gelovigen gaat het om het leven na de dood, in de wetenschap dat het bepaald wordt door hoe we in het tijdelijke hebben geleefd. Als we niet in de persoonlijke onsterfelijkheid kunnen geloven, herhaalt de Spaanse filosoof Miguel de Unamuno met de apostel Paulus, is het hele Geloof zinloos.
——-
Tijdens het vragenuurtje kwam o.a. de vraag of er geen hoop is voor Europa. Lemm is van mening dat het om zo’n natuurlijk proces gaat dat zich eerder in de geschiedenis heeft voorgedaan. En Spengler citerend, ziet hij beschavingen als planten die opgroeien, openbloeien, verwelken en sterven.

De verslaggever