Home » 2016 » oktober

Maandelijkse archieven: oktober 2016

Sint Nicolaas

DE EUCHARISTIE IN DE KUNST

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

15 oktober 2016

GYULA SOMOS, Hongaars kunstschilder, toont in zijn eigen werk tal van religieuze motieven. Ook de Eucharistie heeft hij vorm gegeven, o.a. in muurschilderingen in een kerk van zijn geboorteplaats.

Hoe dit grootste sacrament van de katholieke Kerk schittert op afbeeldingen uit de vroegste tijd, de late Middeleeuwen en de Barok tot in onze tijd vormt het onderwerp van zijn voordracht. Onverwachte, maar herkenbare symbolen verrassen de toeschouwer. Zo zien we in de eerste eeuwen een mozaïek met daarop een kelk waarin zich een vis (Christus) bevindt en waarbuiten vissen zwemmen die de gelovigen voorstellen. Uit dezelfde tijd is naast de vis een mandje met broden te zien die naar het lichaam van Christus verwijzen. Van iets later dateert een voorstelling met broden waaromheen de gelovigen zijn uitgebeeld als vogels. Nog verrassender oogt een pauw die uit een door vissen omringde kelk drinkt, of een platte rechthoekige steen waarop pauwen drinken uit een kelk omringd door druiventrossen en graankorrels waaruit Christus oprijst, verwijzend naar diens bloed en lichaam (achtste eeuw).

In de Middeleeuwen treffen we Christus als hogepriester die de communie uitreikt aan zijn leerlingen in de zaal van het Laatste Avondmaal. Elders staat op een andere afbeelding een kruis in combinatie met een altaar met onder het kruis een feniks, de vogel die uit zijn as herrijst. Op weer een ander schilderij staat Christus aan het altaar in de gestalte van de oud Bijbelse priester-koning Melchizedek. Op een laat middeleeuws schilderij zien we uit de voeten van Christus korenaren en wijnranken groeien. In een kerk te Antwerpen verrast een afbeelding van de zeven sacramenten met de Eucharistie als het belangrijkste (van Rogier van der Weyden). Op een schilderij uit dezelfde eeuw bedient Christus zelf de wijnpers. Heel bijzonder is een voorstelling waarop een vrouw het bloed uit de zijde van Christus te drinken krijgt om het huwelijk te benadrukken tussen de Godmens en zijn Kerk (Hildegard van Bingen). De Kerk is ook te zien onder het kruis als uitdeelster van de Eucharistie aan de mensen, terwijl het water dat uit de zijde van Christus vloeit de doop voorstelt. Nog ouder is het beeld van een Christus aan het kruis met daaronder een uit zijn graf oprijzende Adam die de mens belichaamt. Soms zien we in plaats van Adam engelen die het bloed van Christus opvangen, of een Kerk die uit de zijde van Christus geboren wordt, zoals Eva wordt geschapen uit de zijde van Adam. Uit de vijftiende eeuw dateert een Maria met Jezus en een navelstreng die de band uitbeeldt tussen God en mens. Maria personifieert de Kerk die de hosties verstrekt.

Een aparte categorie vormen de Levensboom en de Boom van de Kennis van Goed en Kwaad die soms verstrengeld voorkomen als de Paradijsboom. In die boom zijn zowel vruchten als schedels, of Maria naast Eva. De vruchten geven zowel het leven als de dood. De slang kronkelt om de boom met een Eva die naar de appels reikt, terwijl Maria hosties uitdeelt. Ergens anders op een afbeelding is God te zien met Adam en druiven die de verlossing voorafbeelden.

De kelk kan plaats maken voor de legendarische Graal, waarin het koninklijk bloed (Sang Real) van Christus. Het is de schaal waarin Nicodemus of Jozef van Arimathea het bloed zou hebben opgevangen dat uit de goddelijke zijde welde. In de tijd van koning Arthur en de ridders van de Ronde Tafel, zoals te lezen bij Thomas Malory en Chrétien de Troyes, gingen beroemdheden als Lancelot en Percival en andere krijgsheren op zoek naar dat heilige voorwerp dat eeuwig geluk beloofde. Het vinden ervan was afhankelijk van de innerlijke staat van de zoeker. De staat van genade was doorslaggevend voor een succesvolle afloop. Dat de Graal alles te maken heeft met de Eucharistie, laat zich raden.

In plaats van de hostie is soms Christus zelf te zien, als om aan te tonen dat de Eucharistie moet worden opgevat als fysieke werkelijkheid. Van rond 1500 is een Christus in de wijnpers, terwijl uit zijn zijde in plaats van bloed, hosties komen. Christus kan ook oprijzen uit een kelk die als een fontein of levensbron is voorgesteld. Of ook bevinden zich rond een in de wijnpers staande Christus de kerkvaders die het goddelijk bloed verzamelen en uitdelen. Of naast Christus is een kelk in de vorm van een druiventros, met daaromheen heiligen, de paus, kardinalen, bisschoppen en mensen die uit alle windstreken toestromen. De kelk als doopvont refereert aan het water dat, naast het bloed, uit de zijde van Christus ontspringt. Nog onverwachter is een kelk met een Christus die daarbinnen drijft in zijn eigen bloed. Uit de kelk kan een boom oprijzen die een kruis voorstelt waaromheen een wijnrank kronkelt, die mede een voorafschaduwing is van de boom van Jesse waaruit via David de Verlosser voortkomt (zeventiende eeuw, uit de sfeer van de jezuïeten). Van de achttiende eeuw dateert een Jezus zittend op een steen met kelk en achter zich een kruis en een wijnrank, terwijl Hij zelf de druiven perst voor de wijn in de kelk.

Uit de periode van de Barok is een met bloed vollopende kelk waarboven een kruis op een bloedende hostie. Van vroeger datum is een bloedende hostie (Dijon,1440), met in de hostie een Jezus Christus als Pantokrator die omhoog gehouden wordt door twee engelen.

Naast oude voorstellingen, geeft Gyula Somos nog enige beelden uit onze tijd, onder andere van hemzelf.

de voorzitter