Home » 2018 » februari

Maandelijkse archieven: februari 2018

Sint Nicolaas

HET LIBERALISME ALS KETTERIJ en DE DICTATUUR VAN HET GELD

17 februari 2018

Liberalisme in onze tijd wordt vooral vertegenwoordigd door Amerika. Volgens professor John Mearsheimer (met dank aan Azad Zeeman) exporteert zijn land de liberale democratie met mensenrechten en wereldvrede over de hele planeet, met steun aan vrijheidslievende groeperingen in “foute” landen, desnoods met militaire inzet, zoals in 2003 in Irak. Wat goed is voor Amerika – heet het -, is goed voor ieder land. Men doet er verstandig aan zijn licht op te steken bij Mearsheimers redevoering op https://www.youtube.com/watch?v=ESwIVY2oimI. De kritiek van de professor mogen de liberalen zich aantrekken. De wortels van de specifieke dwaling als gevolg van hun denken blijven echter buiten beschouwing.

“Ieder voor zich, en God voor ons allen”, luidde ooit het liberale devies: Het individualisme naast een deïstisch idee. Dat is iets anders dan “God beminnen, en je naaste zoals je zelf” (woorden van Jezus). Volgens de vooruitziende anti-revolutionair Joseph de Maistre (begin 19e eeuw) was de Reformatie een politieke ketterij. Volgens de katholieke reactionair Juan Donoso Cortés was het liberalisme een theologische ketterij. In zijn cruciale essay over het Katholicisme, Liberalisme, Socialisme (1850) stelt deze in Parijs gestationeerde Spaanse markies en diplomaat dat het wezen van die ketterij wortelt in de gedachte dat de mens van nature deugt. Met als gevolg dat je dan alleen nog maar de juiste instituties hoeft in te voeren om de mensheid naar een hoger plan te heffen en gelukkiger te maken. Vandaar, het geloof in de Vooruitgang. Paus Pius IX inspireerde zich op Donoso Cortés bij zijn Lijst van Dwalingen (Syllabus Errorum) uit 1864. Een halve eeuw later kwam paus Leo XIII met zijn encykliek De rerum natura om het socialisme de wind uit de zeilen te nemen.

Wat was er gebeurd? Door de Franse Revolutie (1789) waren de domeinen van Kerk en Adel onteigend en via speculanten beland in handen van de liberale bourgeoisie. Dat betekende dat degenen die op die domeinen werkten en leefden, rechteloos werden. Ziedaar het opkomend proletariaat. Toen Donoso Cortés zijn essay publiceerde, verscheen eveneens Het Communistisch Manifest van Karl Marx en Friedrich Engels. Het socialisme deelde met het liberalisme dat het eveneens uitging van de natuurlijke goedheid van de mens, met als verschil dat het liberale systeem moest verdwijnen om plaats te maken voor een nieuwe wereld, het paradijs op aarde. Economie gold zowel voor liberalen, als voor socialisten als het heersende principe.

Waar kwam dat principe vandaan? Het begon tijdens de Renaissance in de Italiaanse stadstaten, met het verschijnen van geldwisselaars en privé banken die rente vroegen. De kerkvaders zagen het economisch denken als een vorm van hebzucht, gevolg van de zondeval. Ze hadden een afkeer van geldhandel,  het kopen en verkopen, de wet van vraag en aanbod, en met deugdzaamheid had handel niets te maken. De oudste christenen (Handelingen 2;44-45) leefden in gemeenschap van geld en goederen. Om de privé bankiers, die rente vroegen en winst maakten, te bezweren stimuleerde de Kerk de zogeheten monti di pietà, pandjeshuizen of banken van lening zonder winstoogmerk. Woeker gold als een doodzonde, zoals door de dichter Dante geïllustreerd in de Hel.

In de zestiende eeuw maakten Engeland en Holland zich los van het Roomse Lichaam. Dat betekende daar het einde van de sociale leer van de Kerk. Gewinzucht was het gevolg. Holland adopteerde de leer van Calvijn, volgens wiens Institutio Christiana (1559) tot 6 % rente vragen mocht zonder het zielenheil op het spel te zetten. De V.O.C. en de W.I.C. waren kaapcompagnieën, en Hugo de Groot gaf De Haag het recht op piraterij vanwege de oorlog met het Spaanse imperium. De kaapvaart floreerde, de overzeese wingewesten werden leeggehaald, Amsterdam vierde haar Gouden Eeuw. Een eeuw later voelde de katholieke monarchieën – met name Spanje en Frankrijk – dat ze een economische achterstand hadden opgelopen vergeleken met de zeemachten Engeland en Holland. Ze waren te protectionistisch, en het kapitaal viel onder de Kroon. Pas na de Franse Revolutie en het dagen van de liberale burgerij begon ook in Parijs het kapitaal te bewegen, en hoefde het niet meer geïnvesteerd te worden in het eigen grondgebied. Het economisch denken is duidelijk de vrucht van het liberalisme.

De marxist rebelleert tegen het menselijk tekort alsof de erfzonde niet bestond. Die ziet hij als een uitvinding van de uitbuitende klasse om de armen onder de duim te houden, aldus de katholieke Franse schrijver Georges Bernanos in de jaren twintig van de vorige eeuw. Anderzijds constateert Bernanos dat de Kerk de erfzonde kan misbruiken om structurele onrechtvaardigheid en onderdrukking door de vingers te zien met als troost dat de slachtoffers compensatie wacht in het hiernamaals. Een typerende kritiek van de liberalen op het christendom is dat de gelovigen niet leven volgens het armoede ideaal van hun stichter. Dat laatste is o.a. te horen in de Legende van de Groot-Inquisiteur van Dostojewski in De Gebroeders Karamazov (1880). Daarin verwijt de Inquisiteur (personificatie van de paus) Christus dat diens leer maar voor heel weinigen te volgen is. Verreweg de meeste mensen geven weinig om vrijheid en willen vooral zekerheid, brood op de plank, een gerust geweten, amusement en wonderen.  Daarvoor zorgt de Kerk, dus Christus is verder niet nodig. Dostojewski heeft de legende in de mond gelegd van de liberaal Iwan Karamazov om zijn religieuze broer Aljosja aan het wankelen te brengen.

Oswald Spengler – geen vriend van de socialisten –  constateert in De Ondergang van het Avondland (1917) dat de christenen van de eerste eeuwen leefden als in een soort kloostergemeenschap, en dat het socialisme een voortbrengsel van het christendom is. De latere christenen, na de verbinding van het Evangelie met de Staat, verwijt hij meer op heidenen te lijken. De Nederlandse filosoof Menno ter Braak werkt die visie op zijn manier uit in zijn Van oude en nieuwe christenen (1937). Alleen de oude waren de ware christenen. De nieuwe hebben de ongelijkheid geaccepteerd en zich met de liberale burgerij verbonden. De kerkelijke hiërarchie staat daardoor tegenover de priester-arbeiders die de kant van de socialisten hebben gekozen. Ter Braak komt zelfs tot de uitspraak dat het socialisme het christendom overbodig heeft gemaakt. Nietzsche, ten slotte, oordeelde rond 1900  dat God dood is aangezien hij had geconstateerd dat er geen hoogleraar meer was die nog in God geloofde.

De dood van God is wellicht de voornaamste oorzaak van de ondergang van het Avondland. Spengler heeft het op het eind van zijn klassieke werk over de Dictatuur van het Geld.  Het geld is niet meer een middel, maar een doel, omgeven door een soort mystiek. Het is maatstaf geworden van wat waar, goed en schoon is. Kwantiteit is bepalend geworden voor kwaliteit. Het liberalisme is van die ontaarding de diepste oorzaak.  Het geloof in de natuurlijke goedheid van de mens is zeer zwaar gelogenstraft door de Geschiedenis, vooral ook door de vorige eeuw van genocides. De liberaal heeft geen antwoord op het bestaan van het kwaad, het lijden en de dood. De scheiding van Kerk en Staat schiep een hiaat waardoor in onze tijd de islam naar boven komt. Want waar het christendom is opgegeven, komt een ander geloof op de voorgrond. Want die normen en waarden waar de liberalen mee zwaaien zijn te vaag om de multiculturele mix van onze tijd te binden. Religie is altijd het enige cement geweest dat werkt. En rond het Geloof ontstond een Cultuur en daaromheen een Beschaving waaraan Europa haar opkomst en glorie dankte.

Wat thans de Europese Unie heet is veeleer een lijk in ontbinding. Pessimisme? Niet voor de gelovige, want de wereld mag dan niet deugen – om met de filosoof Schopenhauer te spreken – , maar eind goed, is al goed, om met Chesterton en Shakespeare te spreken. De liberalen die klagen over het marxisme moeten niet vergeten dat het er niet was geweest zonder het liberalisme. Vrijheid is een luxe artikel; Gelijkheid is in strijd met de werkelijkheid (de talenten en de posities zijn niet gelijk verdeeld) en met de Natuur (zoals in het menselijk lichaam en in het universum) die hiërarchisch is. Broederschap ten slotte (Alle Menschen werden Brüder, lied van de EU) bestaat niet buiten het Evangelie, of eventueel het klooster. Mensenrechten bestaan alleen op papier, en de Vrijheid van Meningsuiting geeft de onzin even veel recht als de waarheid en schept daardoor de geestelijke chaos. Juan Donoso Cortés concludeert dat er geen betere basis voor een volk is dan het katholicisme: “In dit duistere dal moet de mens het najagen van onmogelijk geluk bekopen met het verlies van het beetje geluk dat hij had.”

Robert Lemm

Programma Voorjaar 2018

zaterdag 17 februari: HET LIBERALISME ALS KETTERIJ en de Dictatuur van het Geld door Robert Lemm, auteur, historicus en vertaler, voorzitter van de Sint Nicolaas Academie.

 

 zaterdag 17 maartHET HEELAL, EEN ONTDEKKINGSREIS. Had het heelal een begin? Wat zegt de wetensschap, en wat de Bijbel? Prof. Dr. Alfred Driessen is theoretisch natuurkundige en filosoof.

 

zaterdag 21 april: HET SPEELGOED VAN JEZUS en de symbolische betekenis daarvan in de beeldende kunst door Gyula Somos, Hongaars kunstschilder wiens werk in hoge mate wordt gekenmerkt door aan het katholicisme ontleende motieven.

 

zaterdag 19 mei: EEN LEVEN VOOR DE FILOSOFIE over Jeroen Buve, grondlegger van de Geert Grote Universiteit door diens zoon drs. Sybrand Buve, historicus, universiteitssecretaris en hoofdredacteur van “De Nieuwe Merkuur”.

 

zaterdag  16 juni: HET EXORCISME EN HET KWAAD IN ONZE TIJD door de priester Nars Beemster. Hij studeerde landbouwtechniek, werkte in de machinebouw, was enige jaren rector van het Mariaheiligdom te Heiloo en is hulpexorcist van het bisdom Haarlem-Amsterdam.

 

De Sint Nicolaasacademie komt elke 3e zaterdag van de maand bijeen in de Sint Agneskerk, Amstelveenseweg 163 Amsterdam. De lezing begint om 11.00, met voorafgaand voor belangstellenden de Tridentijnse H. Mis om 10.00.