Home » 2018 » december

Maandelijkse archieven: december 2018

Sint Nicolaas

DE GRONDSLAGEN VAN EUROPA, 15 december 2018

Damiaan Meuwissen, emeritus hoogleraar rechtsfilosofie, filosoof, auteur van het boek Europa Reflexief, maakte in 1983 deel uit van de adviescommissie die toe werkte naar de Europese grondwet. In zijn voordracht stelt hij de betekenis van het christendom voor Europa centraal.

Zijn verhaal is filosofisch getint, in de dialectische traditie, uitgaande van de werkelijkheid van Europa, van Europa als uitvloeisel van het denken. Vooral drie theologen hebben daaraan bijgedragen: de jezuĆÆet Karl Rahner, de protestant Karl Barth en de jezuĆÆet en latere kardinaal Hans Urs von Balthasar. Die laatste vat het christendom samen in drie beginselen: de pretentie of aanspraak (m.b.t. de verkondiging), het kruis in de zin van de betekenis van het lijden en de verrijzenis die duidt op eind goed, al goed.

Die drie beginselen hebben geleid tot instituties en vormgeving op het punt van waarheid (in het algemeen), openheid (bereidheid om te luisteren naar andermans argumenten), redelijk denken, onderscheid tussen goed en kwaad, maar ook tot hoop inzake de toekomst, en dat alles onder het vaandel van de vrijheid. De Europese Unie heeft deze beginselen als leidraad genomen voor haar gedrag, voor de democratie en de rechtsstaat, voor het streven naar een betere samenleving. En dat laatste is, aldus Meuwissen, typisch Europees, waarbij aangetekend dat Amerika en sommige andere delen van de planeet, voor zover ze daarin meegaan, debet zijn aan Europa.

De secularisering van de samenleving begon met Descartes. Dat houdt het horizontaal maken in van de voornoemde verticaal gerichte drie beginselen. En daarin ziet Meuwissen een stap vooruit. Want wat we dan zien, is het christelijk maken van de samenleving via instituties. Europa loopt daarin, zoals gezegd, voorop. De grondslagen van Europa zijn dus herleidbaar tot de fundamentele principes van het christendom.

De Europese Unie is een democratische staat. Het Europees parlement heeft het laatste woord. In 2005 zou er een referendum komen over de grondwet van de EU, maar dat ging niet door omdat Nederland en Frankrijk bezwaar maakten. In plaats daarvan kwam in 2007 het Verdrag van Lissabon dat we mogen beschouwen als een kopie van de grondwet. Tevergeefs drong het Vaticaan erop aan om God in de preambule van de grondwet op te nemen. Volgens Damiaan Meuwissen werd God er terecht buiten gelaten, vanwege de verdeeldheid die dat zou hebben veroorzaakt. Wat hij anderzijds betreurt, is dat de Lissabon grondwet het liberale kapitalisme wel als gemeenschappelijk grondbeginsel heeft opgenomen.

======================================================
Tijdens het vragenuurtje werd twijfel geopperd aan de hoop (christelijke deugd) op een toekomstige vervolmaking van de EU. Meuwissen wijst erop dat alleen al het feit dat 28 landen met elkaar debatteren zonder ruzie te maken, en dat Europa al zo lang zonder oorlog is, hoop geeft. Over de Brexit maakt hij zich geen zorgen, want Engeland is een van de oudste democratieĆ«n. Een andere twijfel wordt geopperd aan de gedachte om de secularisering te zien als positief. Een derde toehoorder stelt dat de Raad van Europa doorgaans over het parlement heen walst. Meuwissen ontkent niet dat er in de praktijk nog heel wat fout gaat, maar het belangrijkste vindt hij dat in de grondslagen al het goede is verdisconteerd, en dat op grond daarvan hoop op de toekomst is gerechtvaardigd. Maar kan het goed zijn zonder God in de grondwet? Ja, volgens Meuwissen. Want de grondwet moet een weerspiegeling zijn van de meerderheid. Daarop klinkt er vanuit de zaal een stem die zegt: ā€œDe grondwet van iedereen is de grondwet van niemand.ā€

Tja, wat is er universeler dan God.

de voorzitter